ertrouwen is de basis van alle contacten tussen mensen. Het zou dodelijk vermoeiend zijn als je de hele dag bij alle menselijke uitingen moest denken 'Is dit wel waar?'
Dat doen we niet: we nemen aan dat de meeste mensen de meeste tijd zeggen wat ze menen en doen wat ze zeggen. De bankencrisis illustreert wat er kan gebeuren als vertrouwen wordt geschonden. Het neemt de bodem onder alle relaties weg.
In de psychologie is vertrouwen een centraal thema bij de bestudering van intieme relaties. Er wordt onderscheid gemaakt tussen vertrouwen in jezelf en in anderen. Vertrouwen in jezelf betekent een basisovertuiging dat je de moeite waard bent om geliefd te worden: 'Ik ben ok'. Scoor je laag op dit type vertrouwen, dan ben je gespannen in relaties, bang dat de ander op je afknapt als-ie je écht leert kennen. Vertrouwen in anderen betekent een 'jij bent ok'-houding: je neemt aan dat andere mensen deugen en dat je op ze kunt rekenen. Scoor je hier laag op, dan probeer je intimiteit en binding te mijden.
In de liefde heb je idealiter een 'Ik ben ok/Jij bent ok'-houding: je kunt je veilig hechten aan anderen, erop vertrouwen dat ze je niet in de steek laten en dat jij ook iets te bieden hebt. Problemen ontstaan vaak door een van de andere drie combinaties: 'Ik ben niet ok/Jij bent ok', betekent dat mensen zich onzeker en afhankelijk gedragen. Ze klampen zich vast aan hun partner en gaan tot het uiterste om hem of haar te houden, bang dat niemand anders hen wil 'hebben'. De 'Ik ben ok/Jij bent niet ok'-houding komt vaak voor bij mensen die succesvol zijn, veel vrienden hebben en met wie ogenschijnlijk niet zoveel mis is. Toch kunnen ze zich niet echt binden, door een diepe overtuiging dat anderen hen uiteindelijk zullen kwetsen en teleurstellen. 'Ik ben niet ok/Jij bent niet ok', leidt tot ambivalentie: aan de ene kant verlangen deze mensen naar binding, naar verlossing uit hun isolement, aan de andere kant durven ze de ander niet te dichtbij te laten komen. Dit leidt onbedoeld tot een vermoeiend spel van aantrekken en afstoten.
De vier combinaties van de 'Ik ben ok'- en 'Jij bent ok'-dimensies, zie je ook als het gaat om binding aan een organisatie. Mensen met een veilige basishouding vertrouwen erop dat ze iets te bieden hebben en dat de organisatie deugt, hen dus waardering biedt, perspectieven en mogelijkheden zich te ontwikkelen. Dit leidt tot optimale binding en loyaliteit. Mensen met laag zelfvertrouwen maar wel vertrouwen in anderen, zijn onzeker. Ze doen erg hun best, kunnen geen nee zeggen en lopen op hun tenen. Ze zijn loyaal, want dankbaar dat de organisatie hen wil hebben, maar niet gelukkig. Mensen met laag vertrouwen in zichzelf én anderen zijn ambivalent tegenover hun werk. Mensen met laag vertrouwen in anderen, maar veel in zichzelf, tot slot, lopen zich dood te ergeren. Ze vinden hun collega's sukkels, alles duurt te lang, er wordt geblunderd, 'hoe stom kun je zijn?' en ze winden zich op omdat alles zoveel beter zou kunnen als zij het voor het zeggen hadden. Deze mensen vertrekken uiteindelijk naar elders, waar ze de erkenning hopen te krijgen die ze verdienen. Ze omarmen een nieuwe werkgever juichend eindelijk iemand die ziet wat zij waard zijn! en vergeten dat ze hun basisprobleem, hun psychologische uitrusting, onvermijdelijk met zich meenemen naar de volgende werkplek.
Vertrouwen komt te voet en gaat te paard, zegt het spreekwoord. Is het eenmaal geschonden, dan is het een lange weg voordat herstel optreedt. De normale ruis in sociale interactie mensen doen soms gewoon per ongeluk niet wat ze afspreken of van plan zijn wordt een bevestiging van het wantrouwen: 'Zie je wel'. Eén misstap kan de emotionele bankrekening zo beschadigen dat je wel tien heldendaden nodig hebt om de zaak te herstellen. Een lange adem heb je daar minimaal voor nodig. En een oprechte innerlijke overtuiging over je eigen missie, over het hogere doel dat jouw inspanningen de moeite waard maakt als bank, als bedrijf of als mens.
In de psychologie is vertrouwen een centraal thema bij de bestudering van intieme relaties. Er wordt onderscheid gemaakt tussen vertrouwen in jezelf en in anderen. Vertrouwen in jezelf betekent een basisovertuiging dat je de moeite waard bent om geliefd te worden: 'Ik ben ok'. Scoor je laag op dit type vertrouwen, dan ben je gespannen in relaties, bang dat de ander op je afknapt als-ie je écht leert kennen. Vertrouwen in anderen betekent een 'jij bent ok'-houding: je neemt aan dat andere mensen deugen en dat je op ze kunt rekenen. Scoor je hier laag op, dan probeer je intimiteit en binding te mijden.
In de liefde heb je idealiter een 'Ik ben ok/Jij bent ok'-houding: je kunt je veilig hechten aan anderen, erop vertrouwen dat ze je niet in de steek laten en dat jij ook iets te bieden hebt. Problemen ontstaan vaak door een van de andere drie combinaties: 'Ik ben niet ok/Jij bent ok', betekent dat mensen zich onzeker en afhankelijk gedragen. Ze klampen zich vast aan hun partner en gaan tot het uiterste om hem of haar te houden, bang dat niemand anders hen wil 'hebben'. De 'Ik ben ok/Jij bent niet ok'-houding komt vaak voor bij mensen die succesvol zijn, veel vrienden hebben en met wie ogenschijnlijk niet zoveel mis is. Toch kunnen ze zich niet echt binden, door een diepe overtuiging dat anderen hen uiteindelijk zullen kwetsen en teleurstellen. 'Ik ben niet ok/Jij bent niet ok', leidt tot ambivalentie: aan de ene kant verlangen deze mensen naar binding, naar verlossing uit hun isolement, aan de andere kant durven ze de ander niet te dichtbij te laten komen. Dit leidt onbedoeld tot een vermoeiend spel van aantrekken en afstoten.
De vier combinaties van de 'Ik ben ok'- en 'Jij bent ok'-dimensies, zie je ook als het gaat om binding aan een organisatie. Mensen met een veilige basishouding vertrouwen erop dat ze iets te bieden hebben en dat de organisatie deugt, hen dus waardering biedt, perspectieven en mogelijkheden zich te ontwikkelen. Dit leidt tot optimale binding en loyaliteit. Mensen met laag zelfvertrouwen maar wel vertrouwen in anderen, zijn onzeker. Ze doen erg hun best, kunnen geen nee zeggen en lopen op hun tenen. Ze zijn loyaal, want dankbaar dat de organisatie hen wil hebben, maar niet gelukkig. Mensen met laag vertrouwen in zichzelf én anderen zijn ambivalent tegenover hun werk. Mensen met laag vertrouwen in anderen, maar veel in zichzelf, tot slot, lopen zich dood te ergeren. Ze vinden hun collega's sukkels, alles duurt te lang, er wordt geblunderd, 'hoe stom kun je zijn?' en ze winden zich op omdat alles zoveel beter zou kunnen als zij het voor het zeggen hadden. Deze mensen vertrekken uiteindelijk naar elders, waar ze de erkenning hopen te krijgen die ze verdienen. Ze omarmen een nieuwe werkgever juichend eindelijk iemand die ziet wat zij waard zijn! en vergeten dat ze hun basisprobleem, hun psychologische uitrusting, onvermijdelijk met zich meenemen naar de volgende werkplek.
Vertrouwen komt te voet en gaat te paard, zegt het spreekwoord. Is het eenmaal geschonden, dan is het een lange weg voordat herstel optreedt. De normale ruis in sociale interactie mensen doen soms gewoon per ongeluk niet wat ze afspreken of van plan zijn wordt een bevestiging van het wantrouwen: 'Zie je wel'. Eén misstap kan de emotionele bankrekening zo beschadigen dat je wel tien heldendaden nodig hebt om de zaak te herstellen. Een lange adem heb je daar minimaal voor nodig. En een oprechte innerlijke overtuiging over je eigen missie, over het hogere doel dat jouw inspanningen de moeite waard maakt als bank, als bedrijf of als mens.
Over Roos Vonk
Roos Vonk is hoogleraar psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en is daarnaast freelance trainer, spreker en auteur. Ze geeft lezingen aan managers en HR-deskundigen en schrijft columns voor Intermediair en Psychologie Magazine. In 2006 verscheen haar boek De eerste indruk; onlangs verscheen een bundeling van haar columns, Ego's en andere ongemakken.
